Ο εσωτερικός εχθρός

Ποτέ άλλοτε η υστερία του persecuteur persecute (καταδιωκόμενος διώκτης) δεν έγινε, όπως σήμερα, ο κόσμος της κοινωνίας στην ολότητά της.

Κώστας Παπαϊωάννου

Για πολλούς, το Σύνταγμα (και γενικώς το κίνημα των πλατειών) ήταν χωρισμένο σε δύο στρατόπεδα. Για κάποιους ήταν η πάνω πλατεία και η κάτω. Άλλοι βλέπουν τα στρατόπεδα αλλιώς. Από την μία η απολίτικη μάζα του φραπέ και από την άλλοι οι πολιτικοποιημένοι και συνειδητοποιημένοι. Ή, από την ανάποδη, από την μία οι ανιδιοτελείς ακομμάτιστοι και από την άλλη τα ιδιοτελή κομματόσκυλα. Άλλοι διακρίνουν το στρατόπεδο της πολιτικής δράσης και αυτό της απλής διαμαρτυρίας. Άλλοι ξεχωρίζουν το ριζοσπαστικό ή επαναστατικό στρατόπεδο από το μεταρρυθμιστικό ή ρεφορμιστικό. Άλλοι το βλέπουν πιο απλά: Από τη μία οι αριστεροί και από την άλλη οι δεξιοί (όσο πιο στοιχειώδης είναι η σκέψη, τόσο πιο σχηματικά είναι και τα συμπεράσματά της).
Υπάρχει, όμως, και ένας άλλος διαχωρισμός, ίσως πιο κοντά στην αλήθεια. Ο διαχωρισμός ανάμεσα στην κοινωνία και τη ζούγκλα, το συλλογικό και το ατομικό, το (ενίοτε περιοριστικό και καταθλιπτικό) εμείς και το (πάντα περιοριστικό και καταθλιπτικό) εγώ. Ο διαχωρισμός ανάμεσα στην ιδεολογία που καθοδηγεί την σκέψη και την ιδεολογία που την νεκρώνει. Την πολιτική σαν ελπίδα και την πολιτική σαν αφορισμό. Την ιδεολογία που έχει στο επίκεντρο τον άνθρωπο και την κοινωνία και την ιδεολογία που έχει στο επίκεντρο την… ιδεολογία.
Ένας τέτοιος διαχωρισμός δεν χωράει τα σχήματα που παρέθεσα στην αρχή. Η κοινωνία περιλαμβάνει τον πολιτικοποιημένο που βλέπει την πολιτική του δράση σαν προσφορά και θυσία και τον απολίτικο που επιδιώκει την πολιτική δράση, ώστε να βγει από την προηγούμενη ιδιωτεία του. Η ζούγκλα περιλαμβάνει τον πολιτικοποιημένο που βλέπει την πολιτική του δράση σαν εξαργυρώσιμο γραμμάτιο ή χόμπυ και τον απολίτικο που επιδιώκει την πολιτική δράση, ώστε να… ξεγελάσει την συνεχιζόμενη ιδιωτεία του. Η κοινωνία περιλαμβάνει τον «ριζοσπάστη» που θέλει να αλλάξει τον κόσμο και τον «μεταρρυθμιστή» που θέλει να… αλλάξει τον κόσμο. Η ζούγκλα περιλαμβάνει τον μεταρρυθμιστή που θέλει να βολέψει τον εαυτό του και τον ριζοσπάστη που θέλει να… βολέψει τον εαυτό του. Η κοινωνία περιλαμβάνει τον αριστερό και τον δεξιό που ψάχνουν τη λύση στα κοινά τους προβλήματα, ενώ η ζούγκλα περιλαμβάνει τον αριστερό και τον δεξιό που ψάχνουν… ο ένας τον άλλο.

Από το Σύνταγμα πέρασαν και τα δύο «στρατόπεδα». Επικράτησε ομως, το πρώτο. Στο Σύνταγμα νίκησε η κοινωνία. Και αυτή ήταν και η μεγάλη του κατάκτηση, ασχέτως των άλλων πολιτικών του επιτυχιών ή αποτυχιών. Η ζούγκλα έμεινε στο περιθώριο. Προσωρινά, βέβαια, γιατί το παιχνίδι είναι σε εξέλιξη. Και όσο βαθαίνει η κρίση θα γίνεται και δυσκολότερο. Ή θα ξαναγίνουμε κοινωνία, ανακαλύπτοντας ο ένας ο άλλος και θα επιστρέψουμε στην αλληλεγγύη και την συλλογική δουλειά (και στις μέρες μας βλέπουμε πολλά τέτοια αισιόδοξα παραδείγματα), ή θα πάμε σε έναν πόλεμο όλων εναντίον όλων, homo de homini lupus (ο άνθρωπος για τον άνθρωπο λύκος) και, δυστυχώς, στις μέρες μας βλέπουμε και πολλά τέτοια παραδείγματα (παρεπιμπτόντως, το «εναντίον όλων» είναι και σύνθημα της Χρυσής Αυγής και την προηγούμενη περίδο έδειχνε να εκφράζει πολλούς του «στρατοπέδου της ζούγκλας», αριστερά και δεξιά).
Μήπως το ίδιο το Σύνταγμα δεν ήρθε σε μια στιγμή που η ζούγκλα έδειχνε να παίρνει το πάνω χέρι; Θυμηθείτε το κλίμα που υπήρχε στην κοινωνία στις αρχές του περασμένου Μαίου: άγρια καταστολή στην πορεία, τραυματισμοί, δολοφονία οικογενειάρχη για μια βιντεοκάμερα, πογκρόμ χρυσαυγιτών, καμμένοι άνθρωποι στη λαϊκή αγορά της Καλλιδρομίου κ.λπ κ.λπ. Μήπως η εμμονή των «αγανακτισμένων» στον ειρηνικό χαρακτήρα του Συντάγματος δεν ήταν μία απάντηση της κοινωνίας στο κλίμα που είχαν καλλιεργήσει λίγες μέρες πριν οι λογής λογής «ειδικοί»;

Καθώς η ζούγκλα μπορεί να ανθίσει μόνο σε συνθήκες μίσους (η πηγή του δεν έχει σημασία: το αποτέλεσμα μετράει!), ο πόλεμος όλων εναντίον όλων αναζητεί διαρκώς στόχους. Άλλος βλέπει παντού πρόβατα και συμβιβασμένους μικροαστούς. Άλλος ανακαλύπτει διαρκώς απατεώνες και ξεπουλημένους. Άλλος ψάχνει σε κάθε γωνιά φασίστες και νεοναζί. Άλλος βλέπει γύρω του διαρκώς αλήτες και εγκληματίες. Άλλος νιώθει περιτριγυρισμένος από Εβραίους και πράκτορες. Όλοι αυτοί –θα μας πει– τον κυνηγούν. Οπότε –τι πιο λογικό;– θα πρέπει και αυτός να τους κυνηγήσει. Κάθε εξουσία χρειάζεται τους αποδιοπομπαίους τράγους της. Απλώς, στη σημερινή πλουραλιστική εποχή, καθένας έχει το δικαίωμα να επιλέξει τον αποδιοπομπαίο τράγο της αρεσκείας του. Το μόνο που δεν επιτρέπεται είναι να μην έχει αποδιοπομπαίους τράγους. Χωρίς αυτούς, ζούγκλα δεν νοείται.
Ζούμε στην εποχή της «δημοκρατίας», των «δικαιωμάτων», της «συμμετοχής», των «ελεύθερων πολιτών». Και για κάποιο λόγο ζούμε στην εποχή που το χάσμα ανάμεσα στην κοινωνία και την πολιτική είναι μεγαλύτερο από ποτέ. Για να κλείσει αυτό το χάσμα, για να φύγουν από τις έννοιες αυτές τα εισαγωγικά, για να γυρίσει ο ήλιος, θέλει δουλειά πολύ. Και αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσα σε μία κοινωνία – ποτέ σε μία ζούγκλα. Μέχρι τώρα κοιτάζαμε πάντα τα κουσούρια των άλλων και τα θετικά των δικών μας. Ας δοκιμάσουμε και το ανάποδο. Ας ψάξουμε και τα δικά μας κουσούρια κι ας αναζητήσουμε τα θετικά των άλλων. Δεν είναι μια ελαφριά πρόταση, απολίτικη, για έκπτωση στην ιδεολογία και ισοπέδωση. Είναι μια επίπονη διαδικασία, άκρως πολιτική, για βάθεμα της ιδεολογίας και χειραφέτηση. Ίσως ο εσωτερικός εχθρός να είναι πολύ πιο εσωτερικός απ’ ότι νομίζουμε.
Ζούμε σε μια μεταβατική εποχή που το παλιό πεθαίνει και το καινούριο αναμένει να γεννηθεί. Δεν μπορούμε να προδικάσουμε την κατάληξή του, δεν ξέρουμε καν αν θα είναι καλύτερο του παλιού. Μπορούμε όμως, να συμβάλλουμε στην γέννησή του και να παλέψουμε για το καλύτερο. Ας μην σταθούμε εμπόδιο – μην το χαρίσουμε στη ζούγκλα.

εφημερίδα Ανατροπή, φ.6, 12 Μαρτίου 2012