Ο τουρισμός ως κοσμοαντίληψη

Τουρίστεσβελτανσάουνγκ

«Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες
εδώ στην κώχη τούτη τη μικρή,
σ' όλην την γη την χάλασες.»
Καβάφης

Κάθε εποχή και κοινωνία χαρακτηρίζεται από κάποια κοσμοαντίληψη – κάποιο σύνολο κοινών αντιλήψεων για τον κόσμο και τον άνθρωπο. Και βέβαια, από πρότυπα. Τον παλιό καιρό υπήρχαν τα πρότυπα του πολεμιστή, του λόγιου, του παπά, του δάσκαλου… Ο νέος κόσμος διατήρησε κάποια από αυτά τα πρότυπα (για όσο τον εξυπηρετούσαν) και εισήγαγε –ως κυρίαρχα– δύο νέα: το πρότυπο του επιχειρηματία και το πρότυπο του δικηγόρου. Τα δύο επαγγέλματα που ενσαρκώνουν τις δύο νέες θρησκείες: την Αγορά και το Δίκαιο. (Εντελώς συμπτωματικά και τα δύο επαγγέλματα απαιτούν μειωμένη –έως ανύπαρκτη– ηθική…).

Οι καιροί αλλάζουν όμως, και ο ακόμα πιο νέος κόσμος –αυτό το παγκοσμιοποιημένο καταναλωτικό νηπιαγωγείο που αποκαλείται ευφημιστικά «ελεύθερη δυτική κοινωνία» – είχε ανάγκη από ένα νέο πρότυπο. Και το βρήκε: είναι ο τουρίστας! Το ιδανικό πολιτισμικό πρότυπο της εποχής! Αν ανάγουμε τον τουρισμό σε νοοτροπία και στάση ζωής, θα δούμε ότι ενσαρκώνει όλα τα απαραίτητα στοιχεία του μοδέρνου τρόπου ζωής.

Α) Η άτιμη κενωνία του θεάματος

Δεν είναι περίεργο, ένας Αθηναίος που δεν έχει επισκεφθεί ποτέ την Ακρόπολη, μόλις βρεθεί στο Λονδίνο, να τρέχει να δει τα «μάρμαρα» στο Βρετανικό Μουσείο; Με το που θα βρεθούμε σε μία ξένη χώρα, μας πιάνει το φιλοπερίεργο! Και δώστου μουσεία, μνημεία, αξιοθέατα… Πρέπει να τα δούμε όλα. Πόσο, μάλλον, όταν είναι και αξιοθέατα-φίρμες – όπως τα «μάρμαρα»! Αυτά, βλέπεις, είναι και στο κατάλληλο περιβάλλον: μέσα σε μουσείο, πάνω σε προθήκες, με σποτάκια, ταμπελάκια, οδηγούς και ξεναγούς, ουρά στην είσοδο, γυφτ-σοπ αναμνηστικών και όλα τα καλούδια. Χάνουν, λοιπόν, κάθε νόημα και σύνδεση με τον άνθρωπο, και γίνονται αυτό που τα θέλει η κοινωνία να γίνουν: θέαμα. Καλλιτεχνικό καταναλωτικό εμπόρευμα. Κι ας είναι δωρεάν η είσοδος. Πάλι εμπόρευμα είναι. Και σημασία, σήμερα, δεν έχει πάντα το ίδιο το εμπόρευμα, αλλά το περιτύλιγμα. Η βιτρίνα, τα στολίδια και τα «γύρω-γύρω». Προβολή-διαφήμιση-επίδειξη. Αυτά τραβάνε τους τουρίστες, αυτά χρειάζεται και ο σύγχρονος άνθρωπος στην καθημερινή του ζωή. Το κατάλληλο μάρκετινγκ για το εκάστοτε προϊόν. Ακόμη κι αν αυτό το «προϊόν» είναι η ίδια μας η ζωή.

Β) Ο τουρίστας που έτρεχε πολύ

«Δεν προλαβαίνω!» Η κραυγή αγωνίας κάθε τουρίστα! Που να προλάβεις σε 5-10 μέρες να δεις όλα τα καλούδια μιας πόλης; Οργάνωση, λοιπόν! Αυστηρό πρόγραμμα για να δούμε – έστω και τροχάδην – όλα τα βασικά. Κι ας μη καταλάβουμε τίποτε∙ δεν πειράζει. Αρκεί που βγάλαμε φωτογραφίες, να «τα θυμόμαστε». Και πράγματι, τόσο επιφανειακά και γρήγορα που τα επισκεφθήκαμε, είναι όντως απαραίτητες οι φωτογραφίες για να θυμόμαστε μετά ότι τα επισκεφθήκαμε…

Έτσι και στη ζωή μας: ταχύτητα! Δεν προλαβαίνουμε να ζήσουμε κάτι πραγματικά, τόπους, μνήμες, ανθρώπινες σχέσεις. Τα προσεγγίζουμε όλα τηλεγραφικά – φωτογραφικά. Πώς αλλοιώς; Οι ατελείωτες ώρες εργασίας και οι ατελείωτες ώρες καταναγκαστικής ψυχ(απ)αγωγίας δεν αφήνουν πολύ ελεύθερο χρόνο για να ζήσουμε κάτι πραγματικά. Ούτε χρήμα… Ούτε όρεξη… Ούτε και… ανάγκη!

Γ) Αγόρασε, αγόρασε, κάτι θα μείνει

Η αλήθεια είναι ότι ένα ταξείδι είναι ένα ολοκληρωμένο προϊόν. Με ένα-δυο χιλιάρικα, αγοράζουμε πολλά πράγματα:

α) Βλέπουμε καινούριους τόπους, όμορφους και λαμπερούς. Απαραίτητο, μιας ο δικός μας τόπος έπαψε να μας συγκινεί.

β) Γνωρίζουμε ένα σωρό μακρυνούς ανθρώπους και λαούς. Απαραίτητο, μιας και αδυνατούμε (ή αρνούμαστε) να γνωρίσουμε το γείτονά μας.

γ) Καταναλώνουμε νέες εμπειρίες – καινούριες κάθε φορά και μοναδικές. Απαραίτητο, αφού καμία εμπειρία, πλέον, δεν είναι τόσο δυνατή ώστε να κρατήσει. Μετά από λίγο ξεφτίζει και πρέπει να αγοράσουμε κάποια καινούρια.

δ) Αγοράζουμε μοναδικά συναισθήματα – χαρά, έκπληξη, ικανοποίηση… Απαραίτητο, μιας και τα συναισθήματα αυτά, είναι ολοένα και πιο δύσκολο να τα βρούμε στην καθημερινή μας ζωή.

Και όλα αυτά σε εντυπωσιακό αριθμό! Πολλά μέρη, πολλοί άνθρωποι, πολλά αξιοθέατα, πολλά αναμνηστικά, πολλές εμπειρίες. Ο απόλυτος θρίαμβος του δυτικού νεωτερικού φαντασιακού: η επικράτηση της ποσότητας έναντι της ποιότητας. Κανείς δεν έχει δει τόσα πολλά, και δεν έχει βιώσει τόσα λίγα, όσο ο τουρίστας! Μήπως θα ήταν προτιμότερο, αντί να θέλουμε να δούμε καινούρια πράγματα, να θέλαμε να γνωρίσουμε καινούρια πράγματα; Αλλά τι σόι τουρισμός θα ήταν αυτός;

Σε τελική ανάλυση, στο ταξείδι ψάχνουμε να βρούμε όλα αυτά που λείπουν από τη ζωή μας. Ψάχνουμε μια διέξοδο από την καθημερινότητα, από τον ίδιο μας τον εαυτό. Αλλά απογοητευόμαστε. Μπορεί κανείς να φανταστεί μια τουριστική επίσκεψη που να κρατάει 2-3 χρόνια; Αδύνατον! Πάνω στο μήνα έχεις βαρεθεί. Και θες να γυρίσεις πίσω. Όσο θέλουμε να ξεφύγουμε από τη ζωή μας, άλλο τόσο γυρίζουμε πίσω σ’ αυτή. Μήπως κάνουμε κάτι λάθος;