ξύλα πέτρες και τσαλιά καμμένα, ήτοι σκίτσα, σκέψεις και σχόλια του Νικόλα

24 Δεκ 2010

Ο τουρισμός ως κοσμοαντίληψη

Τουρίστεσβελτανσάουνγκ

«Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες
εδώ στην κώχη τούτη τη μικρή,
σ' όλην την γη την χάλασες.
»
Καβάφης

Κάθε εποχή και κοινωνία χαρακτηρίζεται από κάποια κοσμοαντίληψη – κάποιο σύνολο κοινών αντιλήψεων για τον κόσμο και τον άνθρωπο. Και βέβαια, από πρότυπα. Τον παλιό καιρό υπήρχαν τα πρότυπα του πολεμιστή, του λόγιου, του παπά, του δάσκαλου… Ο νέος κόσμος διατήρησε κάποια από αυτά τα πρότυπα (για όσο τον εξυπηρετούσαν) και εισήγαγε –ως κυρίαρχα– δύο νέα: το πρότυπο του επιχειρηματία και το πρότυπο του δικηγόρου. Τα δύο επαγγέλματα που ενσαρκώνουν τις δύο νέες θρησκείες: την Αγορά και το Δίκαιο. (Εντελώς συμπτωματικά και τα δύο επαγγέλματα απαιτούν μειωμένη –έως ανύπαρκτη– ηθική…).

Οι καιροί αλλάζουν όμως, και ο ακόμα πιο νέος κόσμος –αυτό το παγκοσμιοποιημένο καταναλωτικό νηπιαγωγείο που αποκαλείται ευφημιστικά «ελεύθερη δυτική κοινωνία» – είχε ανάγκη από ένα νέο πρότυπο. Και το βρήκε: είναι ο τουρίστας! Το ιδανικό πολιτισμικό πρότυπο της εποχής! Αν ανάγουμε τον τουρισμό σε νοοτροπία και στάση ζωής, θα δούμε ότι ενσαρκώνει όλα τα απαραίτητα στοιχεία του μοδέρνου τρόπου ζωής.


Α) Η άτιμη κενωνία του θεάματος
Δεν είναι περίεργο, ένας Αθηναίος που δεν έχει επισκεφθεί ποτέ την Ακρόπολη, μόλις βρεθεί στο Λονδίνο, να τρέχει να δει τα «μάρμαρα» στο Βρετανικό Μουσείο; Με το που θα βρεθούμε σε μία ξένη χώρα, μας πιάνει το φιλοπερίεργο! Και δώστου μουσεία, μνημεία, αξιοθέατα… Πρέπει να τα δούμε όλα. Πόσο, μάλλον, όταν είναι και αξιοθέατα-φίρμες – όπως τα «μάρμαρα»! Αυτά, βλέπεις, είναι και στο κατάλληλο περιβάλλον: μέσα σε μουσείο, πάνω σε προθήκες, με σποτάκια, ταμπελάκια, οδηγούς και ξεναγούς, ουρά στην είσοδο, γυφτ-σοπ αναμνηστικών και όλα τα καλούδια. Χάνουν, λοιπόν, κάθε νόημα και σύνδεση με τον άνθρωπο, και γίνονται αυτό που τα θέλει η κοινωνία να γίνουν: θέαμα. Καλλιτεχνικό καταναλωτικό εμπόρευμα. Κι ας είναι δωρεάν η είσοδος. Πάλι εμπόρευμα είναι. Και σημασία, σήμερα, δεν έχει πάντα το ίδιο το εμπόρευμα, αλλά το περιτύλιγμα. Η βιτρίνα, τα στολίδια και τα «γύρω-γύρω». Προβολή-διαφήμιση-επίδειξη. Αυτά τραβάνε τους τουρίστες, αυτά χρειάζεται και ο σύγχρονος άνθρωπος στην καθημερινή του ζωή. Το κατάλληλο μάρκετινγκ για το εκάστοτε προϊόν. Ακόμη κι αν αυτό το «προϊόν» είναι η ίδια μας η ζωή.

Β) Ο τουρίστας που έτρεχε πολύ

«Δεν προλαβαίνω!» Η κραυγή αγωνίας κάθε τουρίστα! Που να προλάβεις σε 5-10 μέρες να δεις όλα τα καλούδια μιας πόλης; Οργάνωση, λοιπόν! Αυστηρό πρόγραμμα για να δούμε – έστω και τροχάδην – όλα τα βασικά. Κι ας μη καταλάβουμε τίποτε∙ δεν πειράζει. Αρκεί που βγάλαμε φωτογραφίες, να «τα θυμόμαστε». Και πράγματι, τόσο επιφανειακά και γρήγορα που τα επισκεφθήκαμε, είναι όντως απαραίτητες οι φωτογραφίες για να θυμόμαστε μετά ότι τα επισκεφθήκαμε…

Έτσι και στη ζωή μας: ταχύτητα! Δεν προλαβαίνουμε να ζήσουμε κάτι πραγματικά, τόπους, μνήμες, ανθρώπινες σχέσεις. Τα προσεγγίζουμε όλα τηλεγραφικά – φωτογραφικά. Πώς αλλοιώς; Οι ατελείωτες ώρες εργασίας και οι ατελείωτες ώρες καταναγκαστικής ψυχ(απ)αγωγίας δεν αφήνουν πολύ ελεύθερο χρόνο για να ζήσουμε κάτι πραγματικά. Ούτε χρήμα… Ούτε όρεξη… Ούτε και… ανάγκη!


Γ) Αγόρασε, αγόρασε, κάτι θα μείνει

Η αλήθεια είναι ότι ένα ταξείδι είναι ένα ολοκληρωμένο προϊόν. Με ένα-δυο χιλιάρικα, αγοράζουμε πολλά πράγματα:

α) Βλέπουμε καινούριους τόπους, όμορφους και λαμπερούς. Απαραίτητο, μιας ο δικός μας τόπος έπαψε να μας συγκινεί.

β) Γνωρίζουμε ένα σωρό μακρυνούς ανθρώπους και λαούς. Απαραίτητο, μιας και αδυνατούμε (ή αρνούμαστε) να γνωρίσουμε το γείτονά μας.

γ) Καταναλώνουμε νέες εμπειρίες – καινούριες κάθε φορά και μοναδικές. Απαραίτητο, αφού καμία εμπειρία, πλέον, δεν είναι τόσο δυνατή ώστε να κρατήσει. Μετά από λίγο ξεφτίζει και πρέπει να αγοράσουμε κάποια καινούρια.

δ) Αγοράζουμε μοναδικά συναισθήματα – χαρά, έκπληξη, ικανοποίηση… Απαραίτητο, μιας και τα συναισθήματα αυτά, είναι ολοένα και πιο δύσκολο να τα βρούμε στην καθημερινή μας ζωή.

Και όλα αυτά σε εντυπωσιακό αριθμό! Πολλά μέρη, πολλοί άνθρωποι, πολλά αξιοθέατα, πολλά αναμνηστικά, πολλές εμπειρίες. Ο απόλυτος θρίαμβος του δυτικού νεωτερικού φαντασιακού: η επικράτηση της ποσότητας έναντι της ποιότητας. Κανείς δεν έχει δει τόσα πολλά, και δεν έχει βιώσει τόσα λίγα, όσο ο τουρίστας! Μήπως θα ήταν προτιμότερο, αντί να θέλουμε να δούμε καινούρια πράγματα, να θέλαμε να γνωρίσουμε καινούρια πράγματα; Αλλά τι σόι τουρισμός θα ήταν αυτός;

Σε τελική ανάλυση, στο ταξείδι ψάχνουμε να βρούμε όλα αυτά που λείπουν από τη ζωή μας. Ψάχνουμε μια διέξοδο από την καθημερινότητα, από τον ίδιο μας τον εαυτό. Αλλά απογοητευόμαστε. Μπορεί κανείς να φανταστεί μια τουριστική επίσκεψη που να κρατάει 2-3 χρόνια; Αδύνατον! Πάνω στο μήνα έχεις βαρεθεί. Και θες να γυρίσεις πίσω. Όσο θέλουμε να ξεφύγουμε από τη ζωή μας, άλλο τόσο γυρίζουμε πίσω σ’ αυτή. Μήπως κάνουμε κάτι λάθος;

12 σχόλια:

  1. Όταν ο τουρισμός γίνεται για να καλύπτει κενά της ζωής μας έτσι είναι όπως τα λες.

    Υπάρχει όμως και η σπάνια μεν αλλά υγιής μορφή του τουρισμού όπου μπορώ να προετοιμάσω το ταξίδι μου και μετά να το κάνω. Π.χ. ζούμε σε μια εποχή που μπορούμε (τουλάχιστον προ ...ΔΝΤ) να δούμε την Κωνσταντινούπολη, να επισκεφτούμε τους Άγιους Τόπους, το Σινά, τη Ρώμη, το Παρίσι μέρη που ουσιαστικά έχουμε γνωρίσει νοερά μέσα από την ιστορία και τις άλλες αναγνώσεις μας.

    Εαν βέβαια αυτό γίνει αυτοσκοπός μας τότε έχεις απόλυτο δίκιο.

    Υ.Γ. Ωραία τα βιβλιαράκια (Μερακλη και Τσοτάκου) που μου συνέστησες. Τον Πουχνερ τον είδα πολύ εξειδικευμένο και δεν τον αγόρασα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Και κάτι βασικό,
    Καλά Χριστούγεννα και με το καλό το νέον έτος!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ωραίο το θέμα, ωραιότερη η διαπραγμάτευση,

    μήπως παίζει ρόλο της και η διάθεση των μικροαστών να προσεγγίσουν ή να μιμηθούν τον τρόπο ζωής των μεγαλοαστών;

    Καλά Χριστούγεννα και χρόνια πολλά!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Πολύ μου άρεσε το άρθρο σου, Νικόλα. Ως προς την τάση φυγής από τον τόπο μας (κι από τον εαυτό μας) ως κίνητρο για μακρινά ταξίδια, ταιριάζει πολύ το ποίημα "Η Πόλις" του Κ. Καβάφη που καταλήγει "Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ στην κώχη τούτη τη μικρή, σ' όλην την γη την χάλασες."
    Εξ ου και το μάταιον της προσπάθειας...

    Χρόνια πολλά και πάντα δημιουργικά!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Γιώργο, ασφαλώς και το πρόβλημα δεν είναι ο τουρισμός, αλλά ο τρόπος που γίνεται. Και κυρίως το γεγονός ότι έχουμε γίνει τουρίστες στην ίδια μας τη ζωή... Χαίρομαι που σου άρεσαν τα βιβλία.
    Καλά Χριστούγεννα και σε σένα. Άλλωστε και η ανάρτηση αυτή χριστουγεννιάτικη είναι, απλά με τον τρόπο της!
    Λεωνίδα, είναι πολύ ενδιαφέρον το ερώτημά σου. Ο τουρισμός σαν ασχολία είναι μάλλον αριστοκρατικής καταγωγής, αν και η οργάνωσή του στο μοτίβο 5μέρες-ξενοδοχείο-μουσείο-σουβενίρ είναι σίγουρα αστικός. Αλλά δεν νομίζω να διαφέρει η ουσία από τάξη σε τάξη. Ίσως τελικά, και αυτό υπαινίσομαι στο ποστ, να μην είναι απλά θέμα μίμησης και επιβολής μιας συνήθειας, αλλά θέμα ανάγκης. Μία αδιέξοδη «διέξοδος» που επιβάλλει ο τρόπος ζωής μας. Κάτι σαν δικλείδα ασφαλείας στα ψυχολογικά μας αδιέξοδα.
    Buster, το ποίημα αυτό δεν το είχα διαβάσει. Και ομολογώ ότι ο στίχος αυτός τα λέει όλα.Όσα προσπαθώ να πω φλυαρώντας ακατάσχετα, έρχεται ο Καβάφης να τα πει με δυο αράδες...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Νομίζω είναι ό,τι πρέπει για επικεφαλίδα του άρθρου!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Πολύ ωραίο το κείμενο σου και εύστοχα τα προηγούμενα σχόλια (η φωτό με το βράχο είναι αληθινή;). Εγώ θα ήθελα να προσθέσω ότι τα φαινόμενα που περιγράφεις σχετίζονται ευθέως με τον "αεροπλανο-μεταφερόμενο" τουρισμό. Το αεροπλάνο ως μηχανή μεταφοράς είναι ένα βήμα πριν τον διακτινισμό όπως τον γνωρίσαμε στο Star Trek. Απογειώνεσαι - μεταφέρεσαι χωρίς κόπο στα σύννεφα - και πριν το συνειδητοποιήσεις καλά καλά προσγειώνεσαι σε ένα άλλο σημείο της γής.

    Ενώ λοιπόν τα διάφορα σημεία της γήινης επιφάνειας διαφοροποιούνται νοηματικά, γεωγραφικά, ανθρωπολογικά και ιστορικά, αν τα δουμε από την κερδοσκοπική/ψυχαναγκαστική λογική του μαζικού τουρισμού και από την ψυχρή τεχνολογική σκοπιά, δεν είναι τίποτα άλλο από σημεία ενός ομογενοποιημένου μαθηματικού σφαιροειδούς στερεού.

    Ας προηγείται λοιπόν ως αντίδοτο στο πολιτισμικό jet-lag μια (έστω στοιχειώδης) νοητική επεξεργασία των χωρο-χρονο-πολιτισμικών συντεταγμένων του τόπου από τον οποίο εκκινούμε και του τόπου στον οποίο θα αερο-μεταφερθούμε.

    Καλά ταξίδια λοιπόν και Χρόνια Πολλά σε όλους!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Νικόλα, όσα έγραψες για τον τουρισμό μου θύμισαν ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Ντον Ντε Λίλλο "Τα ονόματα" -ένα βιβλίο που δεν μου άρεσε και πλέον δε θυμάμαι, στο οποίο ο συγγραφέας γράφει μεταξύ άλλων: "ο τουρισμός είναι η πορεία της αποβλάκωσης. Σε περιμένουν να είσαι ηλίθιος. Ολόκληρος ο μηχανισμός της χώρας είναι προσαρμοσμένος με ταξιδιώτες που ενεργούν ανόητα.Περιδιαβάζεις τριγύρω σαν χαμένος κι αλληθωρίζεις πάνω από ξεδιπλωμένους χάρτες. Δεν ξέρεις πώς να μιλήσεις στους ανθρώπους, πώς να πας εδώ κι εκεί, ποια είναι η αξία του χρήματος, τι ώρα είναι, τι να φας, και πώς να το φας. (...) Ανήκεις σ' ένα στρατό ηλιθίων που φορά φανταχτερά πολυέστερ, καβαλά καμήλες, τραβά φωτογραφίες ο ένας στον άλλον, εξουθενωμένος, διψασμένος, δυσεντερικός".
    Δυστυχώς όμως -προσθέτω εγώ- είναι η μόνη πηγή συναλλαγμάτος που μας έμεινε. Σκέφτομαι ακόμα πόσο διαφορετικά περνούσαν τα Χριστούγεννα τα παλιότερα χρόνια οι Έλληνες, μακριά από ταξίδια σε χιονοδρομικά κέντρα στη Βουλγαρία ή σε εκδρομές στο Πουκέ και στην Πράγα. Παρεμπιπτόντως Θυμάμαι στα χρόνια της τεχνητής μας -με δανεικά- ευμάρειας, ένας φίλος μου πήγε στην Πράγα και μου είπε μετά ότι άκουγε παντού ελληνικά.
    Χρόνια Πολλά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Για σκέψου, λοιπόν, όλα αυτά που λέει ο Ντε Νίλλο ότι κάνει κάποιος σαν τουρίστας, να τα κάνει και στην καθημερινή του ζωή... «εξουθενωμένος, διψασμένος, δυσεντερικός»: Κάπως έτσι δεν είναι ο σύγχρονος άνθρωπος;

    Τώρα, όσον αφορά τον τουρισμό ως κομμάτι της ελληνικής οικονομίας, εκεί, τα πράγματα είναι χειρότερα. Δυστυχώς μας κατέστρεψε από πολλές απόψεις. Διέλυσε κυριολεκτικά την ύπαιθρο. Η Ελλάδα των αγροτών και των ψαράδων, έγινε Ελλάδα των γκαρσονιών. Διέλυσε τις ντόπιες κοινωνίες, την κουλτούρα, τον λαικό πολιτισμό, και το έριξε στο πλέον μεταπρατικό τομέα της οικονομίας. Κι αν αποφασίσει ο Άγγλος ή ο Γερμανός να μην στείλει τους πολίτες του το καλοκαίρι στα νησιά, δεν θα έχουμε να φάμε. Αυτό, βέβαια, δείχνει και το βαθμό της ανεξαρτησίας μας...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Κατ'αρχας χρονια πολλα σε ολους!
    φιλε νικο,οσα γραφεις με βαζουν να σκεφτω δυο πραγματα:α)οι βρετανοι φταινε που πουλανε αναμνηστικα ωστε να διατηρισουν τη βιωσιμοτητα ενος μουσειου?(σιγουρα ειναι κλεφτες που διατηρουν αντικειμενα που δεν τους ανηκουν,αλλα δεν ειναι αυτο το θεμα),β)ποιος ο βα8μος ευθυνης μας ως πολιτες,που πριμοδοτουμε κυβερνησεις,οι οποιες μας ελεγαν "κλεφτε τους ξενους!!να φανε,να πιουνε και να τα διαλυσουν ολα ηρθανε!!"?εμεις τι καναμε για να τους δειξουμε αυτη την χωρα?
    συνεχισε την καλη δουλεια που κανεις και ελπιζω η επομενη χρονια να ειναι καλυτερη για ολους μας και γεματη υγεια!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Χρόνια πολλά Φρέντυ, προφανώς το θέμα δεν είναι πως οργανώνει κάθε κυβέρνηση τον τουρισμό και τα μνημεία της. Το θέμα είναι αλλού. Είναι δυνατόν να εξαρτάται η οικονομία μίας χώρας από το αν θα στείλει η κάθε Μέρκελ τους πολίτες της για μπάνια; Το πως τους αντιμετωπίσαμε εμείς είναι γνωστό: κιτσαρία και αρπαχτή. Για αυτό λέω ότι ο τουρισμός κατέστρεψε την ύπαιθρο.

    Σε κάθε περίπτωση, το ποστ ξεκίνησε από αλλού και κατέληξε αλλού. Δεν τα βάζω με τον ίδιο τον τουρισμό, αλλά με το γεγονός ότι η νοοτροπία του τουρίστα έχει περάσει και στην καθημερινή μας ζωή...

    ΑπάντησηΔιαγραφή